آدولف آیشمن یکی از افسران بلندپایه نازی بود که گفته می‌شود، جنایت‌های زیادی را در دوران جنگ جهانی دوم مرتکیب شده است. این روزها نام او به واسطه کتاب آیشمن در اورشلیم نوشته هانا آرنت بین ما مخاطبان فارسی‌زبان جان گرفته و مدام تکرار می‌شود. در این مقاله نگاهی به زندگی، اقدامات و نهایتا محاکمه و مرگ این افسر نازی خواهیم انداخت.
آیشمن در ۱۹۰۶ در آلمان به دنیا آمد. اما همراه خانواده به اتریش مهاجرت کرد و در ۱۹۱۴ به حزب نازی اتریش پیوست و تا ۱۹۳۹ به مرور پیشرفت کرد و توانست توجه فرمانده نازی هاینریش هیملر را به خود جلب کند.
آیشمن در جنگ جهانی دوم
با شروع جنگ دوم جهانی به دلیل نظم بسیار و تلاش‌هایش به خصوص در حوزه آزار، اخراج و کشتن یهودیان توانست به درجه سرهنگی برسد. او بعد از هیملر از مهره‌های اصلی کشتار یهودیان بود و تعداد زیادی از آن‌ها را روانه کوره‌های آدم‌سوزی و اتاق‌های گاز کرد. معروف است که آیشمن از بین این دسته آن‌هایی را که برای آزمایشات مرگ‌بار خود نیاز داشت، جدا می‌کرد و بقیه را به سوی مرگ‌های دسته جمعی می‌فرستاد. به خاطر همین اقدامات بود که در طول جنگ جهانی دوم به او لقب قصاب اروپا را داده بودند.
زوال آلمان، زوال آیشمن
این وضعیت تا آغاز پایان آلمان نازی ادامه داشت. آلمان‌ها در دو سال پایانی جنگ ضعف هر روزه خود و پیشرفت روزافزون نیروهای خشمگین شوروی را به چشم می‌دیدند. خودکشی هیتلر و پیشروی نیروهای متفق یعنی روسیه شوروی، آمریکا، انگلستان و فرانسه به سمت برلین هم معنایی جز شکست آلمان در دومین جنگ خانمان‌سوز تاریخ بشر نداشت. با فتح برلین و پیروزی متفقین، حزب نازی در هم پاشید؛ عده‌ای از افسران و مقام‌داران این حزب خودکشی کردند، عده‌ای کشته شدند یا فرار کردند.
با این حال، ترس این می‌رفت که افسرهای دستگیر نشده دوباره دور هم جمع شوند و دست به تحرکات جدید بزنند. در هر حال، برای متفقین دستگیری مسببان جنگ و کشتار اهمیت زیادی داشت. در این بین، آیشمن مستثنی نبود و از جمله افسران فراری به حساب می‌آمد.
آدولف آیشمن؛ از آلمان تا آرژانتین
او توانست بعد پشت سر گذاشتن پستی‌ها و بلندی‌های زیادی که از آن جمله می‌توان به دستگیر شدن به دست آمریکایی‌ها و فرار کردنش اشاره کرد، با نام ریکاردو کلمنت و با کمک نیروهای باقی‌مانده اس‌اس به آرژانتین فرار کند و برای پانزده سال به همراه خانواده‌اش در آن کشور بماند و در کارخانه‌ای که برخی آن را کارخانه مرسدس بنز می‌دانند و عده دیگر نیروگاه برق یک شرکت لهستانی، همراه با سایر نیروهای اس‌اس مشغول به کار شود.
آیشمن در اورشلیم
افسر سابق نازی بعد از یک سال تعقیب در سال ۱۹۶۰ به دست سرویس امنیت اسرائیل یعنی موساد از آرژانتین دزدیده و بیهوش‌شده به اسرائیل منتقل شد. این اتفاق از جنجالی‌ترین اتفاقات قرن بیستم بود که تا به الان ابهامات زیادی را به جا گذاشته است. برخی از خبرگزاری‌ها معتقدند، اطلاعاتی که موساد از این عملیات پخش کرده، تا حد زیادی ناقص و همراه با دروغ بوده است. هر چند در اینباره، رئیس وقت موساد، ایسر هرئل، کتابی به نام خانه خیابان گاریبالدی نوشته است که به ماجرای عملیات دستگیری آیشمن می‌پردازد.
محاکمه آیشمن؛ اولین اعدام تاریخ اسرائیل
در ۱۱ آوریل ۱۹۶۱ محاکمه آیشمن در تل آویو آغاز شد و او در این جلسات محاکمه خود را بی‌گناه دانست و اتهامات پانزده‌گانه خود را که شامل جنایت جنگی، جنایت علیه یهودیان، اخراج دسته‌جمعی انسان‌ها، کشتار کولی‌ها و جنایت علیه حقوق بشر بود، را نپذیرفت و آن‌ها را پایبندی به قانون و وطن‌پرستی دانست. با این وجود، دادگاه اسرائیل او را گناهکار دانسته و در سال ۱۹۶۲ در زندان شهر رمله در حالی محکوم به مرگ و اعدام شد که همچنان به هیتلر و آرمان‌های نازی معتقد بود. جسد او بعد از حلق‌آویز شدن در آتش سوزانده و خاکستر او در دریا پخش شد تا یادگاری از او باقی نماند. همچنین از او به عنوان اولین کسی یاد می‌شود که در اسرائیل به مجازات اعدام محکوم و به دار آویخته شده است.
هانا آرنت؛ روایتگر دادگاه آیشمن
در طول جلسات محاکمه هانا آرنت، فیلسوف و نویسنده آلمانی که در دوران قدرت نازی‌ها از کشورش فرار کرده بود، به عنوان گزاشگر و خبرنگار از سوی نشریه نیویورکر حضور داشت. مشاهدات آرنت در دادگاه به نوشتن کتاب آیشمن در اورشلیم ختم شد. کتابی پربار از یکی از تکان‌دهنده‌ترین دادگاه‌های قرن پیش که البته طرد شدن نویسنده از جامعه یهودیان را برای او به همراه داشت.
امروزه کتاب آرنت یکی از منابع مناسب برای شناخت آیشمن و نظریات نویسنده به حساب می‌آید.
