جنگ جهانی اول در کرمانشاه؛ از سلطه آلمان تا انگلستان
شروع جنگ جهانی اول در اروپا با ناتوانی سیاسی دولت در ایران هم‌زمان شده بود و با این که سیاست‌مداران قاجار در همان اوایل جنگ بی‌طرفی خود را اعلام جهانی کرده بودند، پای اروپایی‌های درگیر جنگ به کشور ما باز شد. ورود این دولت‌ها به خاک ایران تمامی سرزمین ما را تحت تأثیر قرار داد و یکی از مناطق تحت شعاع قرار گرفته، کرمانشاه بود. در این مقاله به اوضاع کرمانشاه در جنگ جهانی اول خواهیم پرداخت:
با شروع جنگ اول جهانی، خیلی زود، راه متحدین و متفقین به ایران کشیده شد. از سال‌ها قبل از این اتفاق نیروهای روس و انگلیس عملاً کشور را بین خود تقسیم کرده و در آن حکمرانی می‌کردند. با آغاز جنگ اما دولت‌های دیگری هم به آن‌ها پیوستند؛ ترک‌های عثمانی برای گسترش نفوذ سیاسی و مذهبی و با بهانه حضور روس‌ها در شمال غرب ایران به کشور هجوم بردند و آلمان‌ها برای قطع کردن راه ارتباطی انگلستان با هند و میادین نفتی ایران وارد ایران شدند.
در حالی که تمام ایران زیر پای نیروهای بیگانه قرار داشت، بعضی از مناطق آن بیشتر از سایرین مورد حمله و قتل و غارت قرار گرفتند. شهرهای مرزی از جمله این مناطق بودند و از بین این شهرها می‌توان به کرمانشاه اشاره کرد.
موقعیت جغرافیایی کرمانشاه؛ دشمن آن در جنگ جهانی اول
کرمانشاه از نظر موقعیت جغرافیایی بر سر یکی از راه‌های مهم آن دوره یعنی همدان‌ـ بغداد قرار داشت که تنها راه ارتباطی مناسب دولت عثمانی بود. طولی نکشید که آلمان هم به عنوان متحد عثمانی به این شهر مرزی و بااهمیت تمایل نشان داد و از مدت‌ها قبل‌تر از این تاریخ بود که دولت‌های انگلیس و روسیه در شهر کرمانشاه کنسولگری‌های خود را برپا کرده بودند. کمی بعد، در فوریه ۱۹۱۵، شونمان هم به عنوان کنسول آلمان راهی کرمانشاه شد. شونمان ماموریت داشت تا مردم این ناحیه را با خود همراه کرده و آن‌ها را علیه متفقین، یعنی بریتانیا و روسیه، تشویق کند.
آلمان و تحرکاتشان در کرمانشاه درگیر جنگ جهانی اول
ورود نیروهای آلمان به کرمانشاه واکنش ناگزیر متفقین را در پی داشت. انگلیس برای مقابله با دشمن شماره یک خود تصمیم به تقسیم پول در بین افراد و گروه‌های مختلف کرد. با این حال آلمان‌ها دست از تلاش برنداشتند و در نهایت اصرار شومان باعث شد، کنسول‌های روس و انگلیس از کرمانشاه خارج یا به بیان دیگر فراری شوند.
زمانی که امیر افخم بختیاری وارد کرمانشاه شد و حکومت را به دست گرفت، مدت‌ها بود که جنب و جوش آلمان‌ها و عثمانیان در آن منطقه شروع شده بود. آن‌ها با فعالیت‌هایی که مثل انتشار اوراق چاپی و دعوت مردم به جهاد عملا بی‌طرفی دولت ایران را زیر پا می‌گذاشتند. آن‌ها در جهت مخالفت با دولت‌های دشمن و اختلال در کارهای آنان دست به کارهای مختلفی می‌زدند.
یکی از این کارها، تشویق مردم مسلمان از طریق علمای بود که تحت نظر دولت عثمانی قرار داشتند. یکی از این علما شیخ حسن واعظ کردستانی معروف به شیخ‌الاسلام بود که راه عثمانی تا کرمانشاه را طی کرد تا برای فعالیت‌های خود از امیر افخم، حاکم کرمانشاه، درخواست کمک کند. او خواهان این بود که سردار افخم اجازه بدهد، اردوی عثمانی برای مقابله با روس‌ها از راه کرمانشاه به قزوین بروند. گفته شده که در این تاریخ نه سردار افخم و نه شومان مایل به عبور عثمانی‌ها نبودند و این نشان می‌دهد، آلمان و عثمانی در تمام سیاست‌های خود با هم متحد نبودند.
غرب ایران؛ محل تاخت و تاز عثمانی در جنگ جهانی اول
با وجود این که دولت ایران اجازه عبور عثمانی‌ها از ایران را نداد، اما این گروه برای تحرکات خود عملا نیازی به اجازه دولت ایران با آن حجم گسترده از ناتوانی را نداشت. در همان اوایل جنگ بود که آن‌ها وارد مرزهای شمال غربی ایران شدند و به اسم مقابله با روسیه دست به غارت جان و مال مردم عادی ایران زدند. اما تجاوزات آن‌ها در این یک مورد خلاصه نمی‌شود. از آن جایی که تمامی بخش غربی ایران از شمال تا جنوب آن با عثمانی هم‌مرز بود، این ترکان عثمانی به همراه آلمان‌ها می‌توانستند دائما به خاک ایران حمله کنند و برای این کار با مقاومت شدید نیروهای دولتی هم مواجه نشوند.
یکی از این حملات عثمانی که در راستای ضمیمه کردن ایران به خاک امپراتوری‌اش اتفاق افتاد در نیمه ژانویه ۱۹۱۵ میلادی شکل گرفت. در این تاریخ یک لشکر ۳ هزار نفری با تجهیزات کامل جنگی و به فرماندهی حسین رئوف بیگ آماده شد تا وارد ایران شده و از قصر شیرین تا کرمانشاه را زیر نظر اردوی خود قرار دهد. زمانی که رئوف بیگ موفق به اجرای چنین طرحی نشد، تصمیم گرفت تا با زور وارد ایران شده، مردم را با خود همراه کند تا علیه متفقین دست به تحرکات سیاسی بزند. پر واضح است که در این اقدامات عثمانی، دلسوزی برای مردم مورد ستم قرار گرفته ایران هیچ جایی نداشت و آن دولت تنها به دنبال حفظ مواضع سیاسی خود بود که نیروهای خود را وادار به چنین جنگی می‌کرد.
از حمله عثمانی تا خروج دولت موقت ملی در کرمانشاه درگیر در جنگ جهانی اول
اولین تلاش رئوف بیگ برای ورود همراه با زور و خشونت به ایران دوباره راه به جایی نبرد و به دلیل مقاومت‌های عشایر کرد منطقه شکست خورد. با این حال آلمان سعی داشت تا رابطه عثمانی و این عشایر را بهبود ببخشد تا از آن‌ها علیه روسیه استفاده کند. دولت موقتی که در کرمانشاه تشکیل شده بود هم بر این مهم اصرار داشت.
اما تلاش‌های دولت موقت کرمانشاه و آلمان‌ها چندان طول نکشید. چون دولت انگلیس توانست بغداد را تصرف کند. تصرف بغداد به معنی قطع حمایت عثمانی از دولت موقتی بود که داشت علیه روسیه فعالیت می‌کرد. یا چنین اتفاقی اعضای حکومت موقت ملی کرمانشاه را ترک کردند و به دیگر مناطق پناه بردند.
کرمانشاه در دست انگلستان در جنگ جهانی اول
خالی شدن کرمانشاه از دولت ملی و ارتش عثمانی باعث شد تا روس‌ها بتوانند این شهر را زیر سلطه ببرند. کرمانشاه تا فوریه سال ۱۹۱۷ یعنی دقیقا تا تاریخی که در روسیه انقلاب شد و ارتش تزار مجبور بود به کشور خود بازگردد، در دست روس‌ها ماند و قتل و غارت‌های زیادی را به خود دید. خروج روسیه از کرمانشاه فرصت حضور هر چه پررنگ‌تر نیروهای بریتانیایی را در آن شهر فراهم آورد و کرمانشاه هم جنگ‌زده و گرسنه به سرنوشت سایر شهرهای ایران دچار شد و به دست انگلیس‌ها افتاد.
