در جریان جنگ جهانی دوم سیل عظیمی از پناهندههای لهستانی وارد ایران شدند. این لهستانیها در ایران، بعد از این که کشورشان توسط دولتهای شوروی و آلمان به دو نیم تقسیم شد، آوارگیها و تلخیهای زیادی چشیده و راهی اردوگاههای کار یا به بیان بهتر اردوگاههای مرگ شوروی یا آلمان شدند. اما چه شد که ناگهان دولت استالین تصمیم گرفت تا قید تعداد قابل توجهی از این پناهجویان را زده و آنها را روانه ایران کند؟ در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا به این پرسش پاسخ بدهیم.
ماجرای حمله دولتهای شوروی و آلمان به لهستان در جنگ جهانی دوم چه بود؟
میدانیم که طی ائتلافی مخفیانه مولوتوف وزیر خارجه شوروی و روبین تروپ وزیر خارجه آلمان لهستان را بین خود تقسیم کرده و نقشه حمله به این کشور را کشیدند و به اجرا در آوردن این نقشه در اول سپتامبر ۱۹۳۹ بود که جنگ جهانی را به راه انداخت. طبق این نقشه در ابتدای سپتامبر همان سال آلمان از سمت غرب و در اواسط سپتامبر شوروی از سمت شرق به لهستان حمله کرد.
تسلط دو دولت شوروی و آلمان بر لهستان تا دو سال بعد یعنی سال ۱۹۴۱ ادامه داشت. اما در ژوئیه سال ۱۹۴۱ ناگهان ورق برگشت و هیتلر با نادیده گرفتن پیمانش با استالین او را مقابل خود قرار داد و همین اتفاق باعث شد تا شوروی به گروه کشورهای متفق اضافه شود.
دو سال بعد از جنگ جهانی دوم جهان چه چیزهایی به خود دید؟
دو سالی که از جنگ جهانی دوم گذشته بود، معادلات زیادی را در جهان تغییر داده بود. ایران هم از این ماجرا مستثنی نبود و با این که از اوایل جنگ بیطرفی خود را اعلام کرده بود، دو سال پس از شروع آن مورد اشغال نیروهای بیگانه روس و انگلیس قرار گرفت.
چیزی از اشغال ایران و پیوستن استالین به کشورهای متفق مانند انگلیس و فرانسه، نگذشته بود که سیل پناهندههای لهستانی در سال ۱۳۲۰ شمسی وارد ایران شدند. آن هم در اوضاعی که ایران در چنگال اشغال بود و در قحطی، ناامنی و بیماری دست و پا میزد. لهستانیها از دو راه بندر انزلی و مشهد وارد ایران شدند. اما دست خالی نبودند. تعداد زیادی از آنها بیمار بودند و با خود تیفوس، وبا و سل را به ایران آوردند.
چرا استالین لهستانیهای تبعیدی را راهی ایران کرد؟
اما سوالی که پیش میآید این است که چرا استالین آن حجم از نیروی رایگان کار را که تا حدود ۱۶۰ هزار نفر تخمینزده شدهاند، روانه ایران کرد و به سواستفاده و استثمار آنها ادامه نداد؟ چه شد که راه لهستانیها به ایران افتاد؟
گفتیم که از آن جایی که هیتلر از ژوئن ۱۹۴۱ روز به روز به مرزهای شوروی نزدیکتر میشد و با این کار عملا پیمان عدم تجاوز را زیر پا میگذاشت، استالین مجبور شد تا بیطرفی را کنار گذاشته و به متفقین بپیوندد. اما اتحاد با کشورهای متفق تنها اتفاقی نبود که برای استالین افتاد.
او در ادامه حمله هیتلر مجبور شد تا با ولادیسلاو سیکورسکی، کسی که در لندن حکومت تبعیدیهای لهستانی را تاسیس کرده بود، متحد شود. بر مبنای این اتحاد، نوعی همکاری بین نیروهای شوروی و نیروهای مقاومت لهستان شکل میگرفت و قرار بر این میشد که استالین تمام تبعیدیهای داخل اتحادیه جماهیر شوروی را آزاد کند تا این افراد بتوانند به ارتش پیوسته و شانس متفقین را در برابر هیتلر افزایش دهند.
همین مسئله باعث شد تا چیزی حدود ۱۶۰ هزار نفر لهستانیها وارد ایران شده و در اردوگاههای متفقین پناهنده شوند. گویا در ابتدا قرار بر این بوده که تنها نیروهایی که مناسب پیوستن به ارتش هستند، وارد ایران شده و از ایران به فلسطین و سپس به آفریقا رفته تا در جنگ شرکت کنند. اما به مرور به تعداد این پناهندهها اضافه شد و زنان، سالمندان و کودکان که اغلب بیمار بودند هم به جرگه مسافران لهستانی پیوستند. همین بیماری و تعداد زیاد زنان، کودکان و سالمندان باعث شد، توقف لهستانیها در ایران بیشتر از آن چیزی که طی شده بود، طول بکشد و تعدادی از آنها حتی هیچوقت ایران را ترک نکنند و در این کشور ماندگار شوند.
- منبع: کتاب از ورشو تا تهران