در جریان جنگ جهانی دوم سیل عظیمی از پناهنده‌های لهستانی وارد ایران شدند. کشور لهستان پس از تصمیم دولت‌های شوروی و آلمان به دو نیم تقسیم شد. این ماجرا آغازی برای مهاجرت اجباری و آوارگی لهستانی‌ها در ایران بود. این مهاجرین آوارگی‌ها و تلخی‌های زیادی چشیدند و راهی اردوگاه‌های کار یا به بیان بهتر اردوگاه‌های مرگ شوروی یا آلمان شدند. اما چه شد که ناگهان دولت استالین تصمیم گرفت تا قید تعداد قابل توجهی از این پناه‌جویان را زده و آن‌ها را روانه ایران کند؟ در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا به این پرسش پاسخ بدهیم.
ماجرای حمله دولت‌های شوروی و آلمان به لهستان در جنگ جهانی دوم چه بود؟
می‌دانیم که طی ائتلافی مخفیانه مولوتوف وزیر خارجه شوروی و روبین تروپ وزیر خارجه آلمان، لهستان را بین خود تقسیم کردند. آن‌ها نقشه حمله به این کشور را کشیدند. به اجرا در آوردن این نقشه در اول سپتامبر ۱۹۳۹ بود که جنگ جهانی را به راه انداخت. طبق این نقشه در ابتدای سپتامبر همان سال آلمان از سمت غرب و در اواسط سپتامبر شوروی از سمت شرق به لهستان حمله کرد.
دو دولت شوروی و آلمان تا دو سال بعد یعنی سال ۱۹۴۱ بر لهستان مسلط بودند. اما در ژوئیه سال ۱۹۴۱ ناگهان ورق برگشت. هیتلر پیمانش با استالین را نادیده گرفت و به این ترتیب استالین در مقابل هیتلر ایستاد. همین اتفاق باعث شد تا شوروی به گروه کشورهای متفق اضافه شود.
دو سال بعد از جنگ جهانی دوم جهان چه چیزهایی به خود دید؟
دو سال از جنگ جهانی دوم گذشته بود و معادلات زیادی را در جهان تغییر کرده بود. ایران هم از این ماجرا مستثنی نبود و با این که از اوایل جنگ بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود، دو سال پس از شروع آن مورد اشغال نیروهای بیگانه روس و انگلیس قرار گرفت. کمی بعد از این ماجرا احتمال حضور لهستانی ها در ایران قوت می‌گرفت.
چیزی از اشغال ایران و پیوستن استالین به کشورهای متفق مانند انگلیس و فرانسه، نگذشته بود که سیل پناهنده‌های لهستانی در سال ۱۳۲۰ شمسی وارد ایران شدند. آن هم در اوضاعی که ایران در چنگال اشغال بود و در قحطی، ناامنی و بیماری دست و پا می‌زد. لهستانی ها در ایران از دو راه بندر انزلی و مشهد وارد شدند. اما دست خالی نبودند. تعداد زیادی از آن‌ها بیمار بودند و با خود تیفوس، وبا و سل را به ایران آوردند.
چرا استالین لهستانی‌های تبعیدی را راهی ایران کرد؟
اما سوالی که پیش می‌آید این است که چرا استالین آن حجم از نیروی رایگان کار را که تا حدود ۱۶۰ هزار نفر تخمین‌زده شده‌اند، روانه ایران کرد و به سواستفاده و استثمار آن‌ها ادامه نداد؟ چه شد که راه لهستانی‌ها به ایران افتاد؟
هیتلر از ژوئن ۱۹۴۱ روز به روز به مرزهای شوروی نزدیک‌تر می‌شد و با این کار عملا پیمان عدم تجاوز را زیر پا می‌گذاشت. بنابراین استالین مجبور شد تا بی‌طرفی را کنار بگذارد و به متفقین بپیوندد. اما اتحاد با کشورهای متفق تنها اتفاقی نبود که برای استالین افتاد.
او در ادامه حمله هیتلر مجبور شد تا با ولادیسلاو سیکورسکی، کسی که در لندن حکومت تبعیدی‌های لهستانی را تاسیس کرده بود، متحد شود. بر مبنای این اتحاد، نوعی همکاری بین نیروهای شوروی و نیروهای مقاومت لهستان شکل گرفت. قرار بر این می‌شد که استالین تمام تبعیدی‌های داخل اتحادیه جماهیر شوروی را آزاد کند تا این افراد بتوانند به ارتش پیوسته و شانس متفقین را در برابر هیتلر افزایش دهند.
لهستانی ها در ایران
همکاری بین نیروهای شوروی و نیروهای مقاومت لهستان باعث چیزی حدود ۱۶۰ هزار نفر لهستانی‌ها وارد ایران و در اردوگاه‌های متفقین پناهنده شوند. در ابتدا قرار بر این بوده که تنها نیروهایی که مناسب پیوستن به ارتش هستند، وارد ایران شوند. سپس آن‌ها از ایران به فلسطین و بعد به آفریقا بروند تا در جنگ شرکت کنند. اما به مرور به تعداد این پناهنده‌ها اضافه شد و زنان، سالمندان و کودکان که اغلب بیمار بودند هم به جرگه مسافران لهستانی پیوستند. همین بیماری و تعداد زیاد زنان، کودکان و سالمندان باعث شد، توقف لهستانی‌ها در ایران بیشتر از آن چیزی که طی شده بود، طول بکشد. تعدادی از آن‌ها حتی هیچ‌وقت ایران را ترک نکنند و در این کشور ماندگار شوند. در مورد پیامد حضور لهستانی ها در ایران بیشتر بدانید.
- منبع: کتاب از ورشو تا تهران
