جنگ جهانی دوم دایره‌المعارف جنایت‌های انسانی بسیاری از جمله فاجعه جنگل کاتین است. در سال‌های جنگ دوم جهانی تعداد زیادی از لهستانی‌ها در جنگلی به نام کاتین قتل عام شدند. اما اسم و سرنوشت‌شان در پرده‌ای از فراموشی پنهان ماند تا این که بالاخره آلمان‌ها اجساد ۲۲ هزار اسیر کشور لهستان را در این جنگل پیدا کردند. در این مقاله به آن چه که در سال ۱۹۴۱ در کاتین رخ داد، نگاهی خواهیم انداخت.
پیشینه حضور روس‌ها و آلمان‌ها در لهستان درگیر در جنگ جهانی دوم
می‌دانیم که پشت پرده جنگ جهانی دوم ائتلاف مخفیانه اتحاد جماهیر شوروی و آلمان نازی قرار داشت. این دو دولت در طی پیمانی به نام مولوتوف‌ـ روبین تولوف کشور لهستان را بین خود تقسیم کرده بودند و طبق نقشه استالین و هیتلر قرار بود، نیروهای ارتش سرخ از شرق و نیروهای نازی از غرب به لهستان هجوم ببرند.
بنا بر همین نقشه آلمان و شوروی هر دو در سپتامبر ۱۹۳۹ به لهستان لشکر کشیده و آن کشور را در بهت، ترس و غافل‌گیری قرار دادند. همین حمله ناگهانی بود که بسیاری از لهستانی‌ها را به کام مرگ فرو برد؛ عده‌ای بر اثر بیماری و تعدادی هم از سرما، شکنجه و کار زیاد در اردوگاه‌های شوروی جان باختند یا در راه فرار از جاده‌ها و راه‌ها منحرف شده و از گرسنگی، سرما یا به خاطر وجود حیوانات وحشی از بین رفتند. همان‌طور که می‌دانیم تعدادی از آن‌ها هم مهمان ناخوانده ایران در این دوران یعنی دوران جنگ جهانی دوم شدند.
ماجرای کشتار جنگل کاتین چه بود؟
در پاییز ۱۹۴۱ نیروهای امنیتی، افسران، سربازان عادی، روشنفکران و نخبگان لهستانی و … در یک اقدام فاجعه‌‌بار در جنگل کاتین به دستور ژوزف استالین اعدام شدند یا به طور دقیق‌تر؛ از پشت سر به تمام آن‌ها شلیک شد. گفتنی است که از دست دادن ۲۲هزار نفر انسان که تعدادی از آن‌ها از جمله نیروهای متخصص کشور لهستان به شمار می‌آمدند، خسارتی جبران‌ناپذیر برای این کشور بود.
دو سال بعد از این ماجرا در ۱۹۴۳ آلمان‌ها اعلام کردند که در این منطقه گورهایی دسته‌جمعی و بی‌نام و نشانی پیدا کرده‌اند. اما چند روز پس از پخش این خبر شوروی اظهار کرد که این جنایت کار گروهی جز نازی‌ها نیست. حتی دادگاه نورنبرگ که بعد از جنگ برگزار شد هم اتهامات را متوجه آلمان می‌دانست. اما با این حال، پوسیدگی اجساد و لباس‌ها نشان می‌داد، این کشتار متعلق به زمانی است که این منطقه در دست نیروهای شوروی بوده است. همین لباس‌های پوسیده بود که نشان می‌داد، ۲۲ هزار سرباز لهستانی در مدت کمی بعد از اسارتشان قتل عام شده‌اند.
گوری دسته‌جمعی در جنگل کاتین
سوالی که پیش می‌آید، این است که مگر روس‌ها و آلمان‌ها لهستان را بین خود تقسیم نکرده بودند؟ پس نیروهای آلمان در بخشی که تحت سلطه شوروی بود، چه کار داشتند؟ نکته قابل توجه در این بخش این است که هیتلر پس از مدتی و در سال ۱۹۴۱ ائتلافش با شوروی را نادیده گرفت و به این کشور حمله کرد. به همین خاطر است که در ماجرای جنگل کاتین رد پای آلمان‌ها دیده می‌شود.
در هر حال، سکوت کردن‌ها و دروغ گفتن‌های فراوان باعث شد، بسیاری از زوایای این اتفاق تا به امروز پنهان بماند. یکی از همین افرادی که پدر و عمویش را درکشتار کاتین از دست داده است، در واکنش به سکوت‌ها و پنهان‌کاری‌های متفقین می‌گوید:«بین ندانستن و تمایل نداشتن به دانستن فرق است. معتقدم که دولت ایالات متحده تمایلی به دانستن نداشت زیرا به دردسر می‌افتاد.
واکنش آلمان به فاجعه جنگل کاتین چه بود؟
در تمام سال‌های جنگ و حتی بعد از آن آلمان‌ها این فاجعه را برای رسیدن به مقاصد سیاسی و جنگی خود مصادره به مطلوب کردند و در پوسترهای تبلیغاتی خود اظهار می‌کردند که اگر شوروی در جنگ پیروز شود، همه جا به کاتین تبدیل می‌شود. این در حالی است که همان‌طور که گفته شد متفقین تا سال‌ها آلمان را در ماجرای کاتین مقصر جلوه می‌دادند.
واکنش روسیه به کشتار جنگل کاتین چه بود؟
تا همین امروز روس‌ها به طور قطعی مسئولیت این فاجعه را به گردن نگرفته و اعتقاد دارند، مسئولین این کار در دوران اتحادیه جماهیر شوروی همگی از دنیا رفته‌اند. پس جایی برای رسیدگی به این فجایع باقی نمی‌ماند.
با این که در سال ۱۹۹۰ و بعد از تقریبا نیم‌قرن بالاخره سیاستمداران روس دوران گورباچف پذیرفتند که تمام تقصیرهای فاجعه کاتین متوجه اتحادیه جماهیر شوروی است. اما هیچ وقت آن را قتل عام ندانستند و ادعا کردند؛ کشته شدن آن تعداد لهستانی هیچ تاثیر بدی بر زندگی لهستانی‌ها و سرنوشت این کشور نداشته است. این در حالی است که گمان‌ها می‌گویند؛ شوروی به این دلیل دست به چنین جنایتی زد که لهستان را از نیروهای متخصص و قدرتمند خالی کند. نکته جالب توجه دیگر این است که برای سالیان طولانی نام کاتین در شوروی جزو کلمات ممنوعه‌ای بود که نباید به کار برده می‌شد.
به نقل از رادیو فردا؛ ماریا ژوکوفسکا می‌گوید: «واقعیت را بگویند یا نگویند فرقی نمی‌کند. درخت‌های این جنگل سیاه بر تن و استخوان کسانی مثل برادر من روییده‌اند و بزرگ شده‌اند. بگویند و نگویند چه فرقی می‌کند، خاطره درخت‌ها را هیچ کس پاک نخواهد کرد. آدم‌ها می‌روند خاک کاتین از خاطره قتل‌عام پاک نمی‌شود. فقط هم کاتین نیست. فقط هم ما نیستیم. خاک کاتین، خاک سرزمین‌هایی که از داستان‌های مشابه بارورند.
کلام آخر
کاتین به معنی واقعی همان ماجرایی است که فاتحان جنگ آن را روایت کرده‌اند. زیرا ایالات متحده آمریکا هیچ وقت زیر بار این مسئله که متحدش در جنگ جهانی دوم در چنین کشتاری دست داشته است، نرفت. روس‌ها هم تا سال ۱۹۹۰ ماجرا را زیر سر آلمان نازی می‌دانستند تا این که در همان سال دور اولیه مدارک این اتفاق در دوران گورباچف منتشر شد و از مردم لهستان به خاطر اتفاقی به این حد سهمناک عذرخواهی شد.
